Të gjithë ne mashtrojmë veten.
Mendjet tona shpesh deformerin informacionin kritik dhe ushtrojmë mendimin dëshirues. Sipas Freud, kjo është strategji mbrojtëse për të ruajtur vetëvlerësimin. Ne mbrojmë ego-në nga informacioni i dhimbshëm, sikur Nicholson në “A Few Good Men” që na mbron nga e vërteta. Zakonisht, kur diçka nuk e arrijmë, e quajmë atë të pavlerë, siç është rasti i rrushit në fabulën e Esopt.
Vetëmashtrimi sipas evolucionit: më shumë se thjesht një mekanizëm mbrojtës?
Duket e logjikshme, por pse evolucioni do të projektonte trurin tonë në mënyrë që të injoronte ose të deformonte informacionin e rëndësishëm? Nëse qëllimi është të ruajmë vetëvlerësimin, një mënyrë më e mirë do të ishte të bënim mekanizmin e vetëvlerësimit të trurit më të fortë ndaj informacionit kërcënues.
Nëse evolucioni është rezultati më i mirë pas miliona provash dhe gabimesh, nuk mund të themi se nuk e dinte çfarë po bënte. Vetë-mashtrimi do të ishte si të ulnim temperaturën duke futur termometrin në ujë të ftohtë, që nuk do të ndalte të dridhurit.
Ne mashtrojmë veten, por ndryshe nga ç’mendonin Freud dhe të tjerët, vetë-mashtrimi nuk është defensiv dhe vetëdëmtues, por manipulativ dhe në dobi të vetes.
Në librin e tij “Strategjia e Konfliktit”, Thomas Schelling diskuton për “lojërat me motive të përziera” ku interesat e njerëzve pjesërisht përputhen por gjithashtu ndahen. Kështu, lojtarët kanë nxitje të bashkëpunojnë, por njëkohësisht edhe të jenë në kundërshtim me njëri-tjetrin.
Schelling e shpjegon këtë me lojën e “gjelit”. Loja luhet nga dy persona me makinat e tyre që ngasin drejt njëri-tjetrit me shpejtësi të plotë dhe ai që shmanget i pari humbet. Por, nëse dëshiron të fitosh, duhet të bësh diçka shumë të çmendur si të hiqni timonin nga makina dhe ta tundni para kundërshtarit tuaj. Kjo i bën ata të kuptojnë se je i vendosur të mos shmangesh, duke i detyruar ata të shmangin i pari. Me fjalë të tjera, lojërat me motive të përziera shpërblejnë vetë-mashtrimin.
Sipas logjikës së përgjithshme, është më mirë të kesh më shumë opsione dhe më shumë dije. Megjithatë, siç argumenton Schelling, ndonjëherë kufizimi apo vetë-sabotimi është lëvizja fituese.
Për të qartësuar, nuk ka vlerë në sabotime vetjak për vete. Vlera qëndron në dukjen e vetë-sabotimit për të bindur lojtarin tjetër.
Në një lojë gjeli, nuk fiton sepse nuk mund të drejtosh, por sepse kundërshtari mendon se ti nuk mund të drejtosh Në “The Dark Knight”, Xhokeri nuk fiton avantazh sepse ka një bombë, por sepse banda beson se ai do të shpërthente veten së bashku me ta.
Por kjo nuk mund të inskenohet. Xhokeri ishte Xhokeri dhe nuk bëri sikur. Kur luani gjeli, nuk është e mjaftueshme të bërtasësh, “Hey, kam çmontuar timonin!” Nuk të besojnë derisa të shohin që e ke bërë vërtet. Mënyra më e mirë për të bindur të tjerët është të besosh vërtet në atë që thua.
Politikanët janë shembuj të qartë. Ata, të paktën ata të suksesshëmit, nuk gënjejnë vërtet – ata thjesht përhapin vetë-mashtrimet e tyre. Pse mendoni ndryshe që Trump premtoi të ndërtonte një mur?
Përfundimisht, ne njerëzit duhet të vetë-mashtrrohemi. Ata që refuzojnë të luajnë këto lojëra mendore do të jenë në disavantazh. Prandaj, shpesh është e mençur të injorojmë informacionin kritik dhe të besojmë në të pavërteta (mendo për anti-vaksinuesit dhe ekstremitetet politike) – dhe pastaj të reklamojmë hapur mendimet tona të çoroditura si lëvizje fituese.
Në kontekstin evolucionar, sa më mirë të mashtrojmë veten, aq më mirë mund t’i mashtrojmë të tjerët.
